Podział administracyjny II RP
Podział administracyjny II RPPodział administracyjny II Rzeczypospolitej – podział administracyjny
Polski
i następujące w związku z nim zmiany w latach
1918
-
1939
. SyntezaPodział administracyjny II RP w 1930 r. Podział administracyjny Polski 30 października 1938 Podział administracyjny Polski 31 sierpnia 1939 Tworzenie jednostek administracyjnychW chwili uzyskania niepodległości w
1918
roku, administracja polska spotkała się z pewnymi problemami. Poza władzami centralnymi na terenie
Królestwa Polskiego
i
Galicji
, na pozostałych obszarach kraju istniały tylko
powiaty
. W pierwszej kolejności należało utworzyć jednostki pośrednie –
województwa
. Z powodu różnych okoliczności (np. obowiązującego prawa zaborczego) zdecydowano się na zachowanie byłych granic rozbiorowych jako granic województw. Na mocy tzw. ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 (która de facto przetrwała do
1937
roku) z dziesięciu
guberni
Królestwa Polskiego
(wraz z zachodnimi terenami guberni grodzieńskiej) utworzono
14 sierpnia
1919
roku 5 województw:
białostockie
,
kieleckie
,
lubelskie
,
łódzkie
i
warszawskie
[1]. W
Warszawie
ustalono odrębne województwo. Z byłych terenów
pruskich
utworzono
12 sierpnia
1919
roku województwa
poznańskie
(obszar
Wielkiego Księstwo Poznańskiego
i część powiatów
namysłowskiego
i
sycowskiego
) i
pomorskie
(obszar
Prus Zachodnich
wraz z
Działdowem
z
Prus Wschodnich
)[2].
Województwo śląskie
powstało na mocy ustawy z
15 lipca
1920
roku tegoż dnia[3]. Składało się z polskiej części dawnego pruskiego
Górnego Śląska
oraz polskiej części dawnego austriackiego
Księstwa Cieszyńskiego
. Jako jedyne w Polsce, województwo śląskie cieszyło się szeroką
autonomią
w zakresie administracji i ustawodawstwa. Podział administracyjny województwa śląskiego na powiaty został ustanowiony rozporządzeniem wojewody śląskiego z dnia
17 czerwca
1922
r. w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego[4]. Ustawą z 3 grudnia 1920 roku zjednoczono administracyjny ustrój Galicji z tym wprowadzonym w byłym
zaborze rosyjskim
, tworząc
23 grudnia
1920
roku województwa:
krakowskie
,
lwowskie
,
stanisławowskie
i
tarnopolskie
[5]. Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1921 roku na
Zabużu
utworzono
19 lutego
1921
roku województwa
wołyńskie
,
poleskie
i
nowogródzkie
[6]. Ostatnim obszarem nowej Polski, który otrzymał status województwa była
Ziemia Wileńska
, tworząc dopiero
20 stycznia
1926
roku
województwo wileńskie
, zgodnie z ustawą z 22 grudnia 1925 roku[7]. Łączna liczba województw w
1925
roku wynosiła 16 + Warszawa a liczba powiatów 281. CharakterystykaStolicami województw na ogół były miasta duże (
Warszawa
,
Kraków
,
Poznań
), choć w kilku przypadkach były to miasta średnie (
Łuck
,
Kielce
), wręcz małe (
Nowogródek
). Siedziby powiatów były pod względem wielkości bardzo zróżnicowane. Niektóre miały większą liczbę mieszkańców niż stolice województw (
Częstochowa
,
Radom
,
Gdynia
, a od roku 1938 po przyłączeniu do województwa pomorskiego także i
Bydgoszcz
), inne były małymi miasteczkami, nawet wsiami (
Janów Podlaski
czy
Stopnica
). Istniejący podział administracyjny stanowił przedmiot krytyki[8]. W
latach 20.
wykazywano starania ku reformie administracyjnej, która zatarłaby ślady kordonów zaborowych. Postulowano m.in. podział Polski na pięć lub sześć województw, lecz takie skrajne projekty nie spotkały się z szerszym uznaniem. Poparcie zyskało natomiast przywracanie polskich nazw miejscowościom, których nazwy zostały
zgermanizowane
bądź
zrusyfikowane
(nie dotyczyło to jednak terenów dawnej
Kongresówki
, gdzie przetrwały nazwy carskiego pochodzenia typu
Aleksandrów
czy
Konstantynów
)[8]. Zmiany administracyjne
1 kwietnia
1932
roku nastąpiła masowa likwidacja powiatów. Zniesiono 21 najmniejszych bądź najsłabszych powiatów, głównie na terenie województw poznańskiego i krakowskiego[9][10][11][12][13][14]. Dwa powiaty –
sarneński
(1930) i
turczański
(1931) – zmieniły województwo[15][16]. Powiaty miejskie i miasta wyodrębnione z powiatów, ustawa samorządowa z marca 1933Począwszy od roku 1928 w największych, lub z innych względów ważnych strategicznie, gospodarczo albo historycznie miastach, władze państwowe zaczęły tworzyć powiaty miejskie[17]. Łącznie do roku 1932 dwadzieścia miast (wraz z
Gdynią
w
1929
) zostało wyłączonych z otaczających je powiatów ziemskich i podniesionych do rangi odrębnych powiatów. Na czele powiatu miejskiego stał starosta grodzki mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych, prawnie zobligowany do współpracy z prezydentem miasta wydzielonego z powiatu. Władze państwowe bardzo partykularnie traktowały zarówno zakres kompetencji, jak i obsadę stanowisk starostów grodzkich w poszczególnych miastach: mocą rozporządzeń MSW i rządu w części miast na prawach powiatu sprawowali je prezydenci tych miast, w innych starostowie powiatów ziemskich[18], a w niektórych funkcje te powierzano nawet (!) naczelnikom policji tych miast (§3 poprzednio cytowanego rozporządzenia), co dziś próbuje się tłumaczyć trudną sytuacją międzynarodową, wewnętrzną i polityczną zjednoczonej II RP[19]. W marcu roku 1933, tzw. duża ustawa samorządowa[20], wprowadziła pojęcie "miast wydzielonych z powiatowych związków samorządowych"; łącznie na terenie II RP wydzielono 53 takie miasta (39 z nich to miasta w obecnych granicach Polski), liczące według spisu powszechnego z roku 1931 ponad 25 tysięcy mieszkańców, w tym także wszystkie dotychczasowe miasta stanowiące powiaty miejskie. Ustawa nie nawiązywała ani nie definiowała pojęcia powiatów miejskich, dopuszczając jedynie w art.38 możliwość, w terminie do 3 lat od chwili wejścia w życie ustawy, wydania mocą rozporządzeń, odrębnych statutów dla Krakowa, Lwowa, Łodzi, Poznania, Wilna oraz miasta stołecznego Warszawy. Na czele miast wyodrębnionych z powiatów w myśl ustawy stanąć mieli ich prezydenci, otrzymujący uprawnienia starosty powiatowego na teren miasta, a rady tych miast uprawnienia rady powiatu miejskiego. Jednak wydanie aktów wykonawczych do ustawy (w postaci rozporządzeń a nie odrębnych ustaw) pozostawiono kolejnym rządom II RP, które raczej niechętnie patrzyły na rozwój idei samorządności terytorialnej w Polsce, skutkiem czego postanowienia ustawy traktowano wybiórczo. Z ważniejszych wydanych aktów prawnych z niej wynikających trzeba wymienić przede wszystkim (oprócz szeregu aktów tworzących zbiorcze gminy wiejskie) akcję masowej likwidacji powiatów i małych miast w roku 1934. W kwestii powiatów miejskich, prócz wyodrębnienia z powiatów nowych 33 miast, które rządziły się zapisami wspomnianej ustawy, pozostawiono w mocy i bez zmian dotychczasowe, "stare" rozporządzenia dotyczące powiatów miejskich, a nawet, w roku 1936 wydano uregulowanie[21] określające w art.73, że powiatami miejskimi są miasta liczące według najnowszego spisu powszechnego ludności ponad 75 tysięcy mieszkańców, z zastrzeżeniem, że w drodze wyjątku Rada Ministrów może tworzyć powiaty miejskie także w miastach mniejszych, zaś na czele powiatu miejskiego stoi starosta grodzki mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych (art.74), utrwalając jednocześnie w art. 75-78 całkowitą dowolność w zakresie kompetencji i obsady funkcji starostów grodzkich przez władze państwowe. Jednocześnie artykuł 115 pozostawiał miastom wyodrębnionym z powiatów ustawą z roku 1933, do czasu nowych uregulowań, kompetencje miast wydzielonych. W praktyce oznaczało to pewien rozgardiasz i tymczasowość w tej dziedzinie, które utrzymały się aż do wybuchu
II wojny światowej
. W konsekwencji Mały Rocznik Statystyczny GUS z czerwca 1939 roku podawał na stronach 34-36 dane o 53 miastach (w tej liczbie zawarto powiaty miejskie) "wyodrębnionych z powiatowych związków samorządowych" według stanu z kwietnia 1939 roku, a jednocześnie na stronach 12-14 podaje, według stanu na rok 1931 (a więc sprzed reformy w 1933 roku), podział na powiaty i powiaty miejskie sprzed wydzielenia nowych 33 miast w roku 1933. Spośród 39 miast na obecnym obszarze Polski, wydzielonych w okresie przedwojennym "z powiatowych związków samorządowych" (w tym 18 powiatów miejskich) 30 jest obecnie
miastami na prawach powiatu
(bez
Żyrardowa
,
Pabianic
,
Tomaszowa Mazowieckiego
,
Zgierza
,
Będzina
,
Zawiercia
i
Ostrowca Świętokrzyskiego
; prócz tego dwa przedwojenne powiaty miejskie (
Inowrocław
i
Gniezno
) nie są obecnie miastami wydzielonymi z powiatów). Natomiast wszystkie miasta "wyodrębnione z powiatowych związków samorządowych" w okresie IIRP utrzymały do dnia dzisiejszego status miast prezydenckich (dołączyło do nich po wojnie 68 nowych w wyniku zmian granic państwa i kolejnych reform samorządowych). Wg Małego Rocznika Statystycznego GUS[22] w 1939 roku w Polsce istniały 53 miasta wydzielone z powiatowych związków samorządowych (str.34-36): -
Warszawa
-
Płock
-
Żyrardów
-
Łomża
-
Łódź
-
Piotrków Trybunalski
-
Pabianice
-
Tomaszów Mazowiecki
-
Zgierz
-
Częstochowa
-
Sosnowiec
-
Radom
-
Kielce
-
Będzin
-
Dąbrowa Górnicza
-
Zawiercie
-
Ostrowiec Świętokrzyski
-
Lublin
-
Siedlce
-
Chełm
-
Białystok
-
Suwałki
-
Poznań
-
Kalisz
-
Gniezno
-
Bydgoszcz
-
Toruń
-
Włocławek
-
Grudziądz
-
Gdynia
-
Inowrocław
-
Chorzów
-
Katowice
- Bielsko (obecnie:
Bielsko-Biała
)
-
Kraków
-
Tarnów
-
Nowy Sącz
-
Przemyśl
-
Rzeszów
oraz 14 leżących obecnie poza granicami Polski: -
Grodno
-
Wilno
-
Brześć nad Bugiem
-
Pińsk
-
Równe
-
Łuck
-
Kowel
-
Lwów
-
Borysław
-
Drohobycz
-
Stanisławów
-
Kołomyja
-
Stryj
-
Tarnopol
Dyskusje wokół ewentualnych zmian podziału administracyjnego II RPPod koniec lat międzywojennych przybierał formę projekt zredukowania liczby województw, a mianowicie zlikwidowanie województw kieleckiego, białostockiego, nowogródzkiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego[8]. Powstał projekt utworzenia nowego
województwa sandomierskiego
, obejmującego głównie obszar
Centralnego Okręgu Przemysłowego
[23]. Dążenia do zniwelowania nadal istniejących różnic pozaborowych oraz chęć usprawnienia zarządzania ciążącym do siebie gospodarczo regionami były przyczyną przeprowadzonych w
1938
i
1939
roku dwóch serii zmian, polegających głównie na przełączaniu powiatów między sąsiednimi województwami[8]. W ich ramach łącznie 25 powiatów (i pojedyncze gminy) zmieniły przynależność wojewódzką, często na zasadzie wzajemnej wymiany[24]. Przeprowadzono także ujednolicenie podziału kraju na
gminy
i
gromady
. W październiku
1938
roku do Rzeczypospolitej z
Czechosłowacji
zostało przyłączone
Zaolzie
, a w listopadzie części
Spisza
,
Orawy
,
Ziemi Czadeckiej
, doliny
Popradu
oraz
źródłowisko Udawy
[25].
1 kwietnia
1939
roku
II Rzeczpospolita
składała się z: 16
województw
, 264
powiatów
, 611
gmin miejskich
(w tym 53 miast wydzielonych z powiatów – z przydzielonymi przez rząd w zróżnicowanym zakresie uprawnieniami powiatów), 3195
gmin wiejskich
oraz 40.533
gromad
[8] Przypisy- ↑
Dz. U. z 1919 r. Nr 65, poz. 395
- Ustawa tymczasowa z dnia 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji
- ↑
Dz. U. z 1919 r. Nr 64, poz. 385
- Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej
- ↑
Dz. U. z 1920 r. Nr 73, poz. 497
– Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego
- ↑ Dz. U. Śl. Nr 1 poz. 3; załącznik: Dz. U. Śl. Nr 13 poz. 43
- ↑
Dz. U. z 1920 r. Nr 117, poz. 768
- Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy
- ↑
Dz. U. z 1921 r. Nr 16, poz. 93
- Ustawa o unormowaniu stanu prawno-politycznego na ziemiach, przyłączonych do obszaru Rzeczypospolitej na podstawie umowy o preliminaryjnym pokoju i rozejmie, podpisanej w Rydze dnia 12 października 1920 r.
- ↑
Dz. U. z 1926 r. Nr 6, poz. 29
- Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Stefan Wojtkowiak: Państwowe, administracyjne, wojskowe i wyznaniowe podziały terytorialne na ziemiach polskich (zarys dziejów) – Jak przez wieki administracyjnie dzielono i jak ostatnio podzieliliśmy terytorium Polski. Łódź: Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Łodzi, 2000.
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa krakowskiego
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 3, poz. 19
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa poznańskiego
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 36
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa lwowskiego
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 37
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 1932 r. w sprawie zniesienia oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa stanisławowskiego
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 30, poz. 315
- Obwieszczenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 1932 r. o sprostowaniu błędów w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1931 r. w sprawie zniesienia powiatu gniewskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów na obszarze województwa pomorskiego
- ↑
Dz. U. z 1930 r. Nr 82, poz. 649
– Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. o zmianie granic województw poleskiego i wołyńskiego
- ↑
Dz. U. z 1931 r. Nr 34, poz. 238
– Ustawa z dnia 20 marca 1931 r. o wyłączeniu powiatu turczańskiego z województwa stanisławowskiego
- ↑
Dz. U. z 1928 r. Nr 45, poz. 426
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 1928 r. w sprawie powiatów miejskich
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 70, poz. 643
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 sierpnia 1932 r. o poruczeniu funkcyj starostów grodzkich w miastach Grudziądzu, Toruniu i Radomiu odnośnym starostom powiatowym
- ↑
Dz. U. z 1932 r. Nr 41, poz. 408
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 1932 r. w sprawie powiatów miejskich
- ↑
Dz. U. z 1933 r. Nr 305, poz. 294
- Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego
- ↑
Dz. U. z 1936 r. Nr 80, poz. 555
Obwieszczenie ministra spraw wewnętrznych z dnia 25 sierpnia 1936 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej
- ↑
Mały Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa, czerwiec 1939
- ↑
Sandomierz
(
pol.
). E-Wyjazd.pl. [dostęp 2009-04-17].
- ↑ Szczegóły zmian wraz z odnośnikami do odpowiednich rozporządzeń znajdują się w poniższych tabelach
- ↑
Dz. U. z 1938 r. Nr 87, poz. 585
- Dekret Prezydenta RP z dnia 11 listopada 1938 r. o zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych w listopadzie 1938 r. i rozciągnięciu na te ziemie mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych.
Województwa (1921)Powiaty i miasta powiatowe w 1938 r. Herb | Województwo | Pow.km² | Mieszk. | Mieszk. /km² | Liczba powiatów | Liczba miast | Liczba gmin | | Miasto wojewódzkie |
---|
Dawne
Królestwo Polskie
| |
białostockie
| 32.450 | 1.301.858 | 40,1 | 13 | 49 | 180 | |
Białystok
| |
kieleckie
| 25.741 | 2.535.898 | 95,5 | 17 | 39 | 310 | |
Kielce
| |
lubelskie
| 31.123 | 2.085.746 | 66,9 | 19 | 33 | 276 | |
Lublin
| |
łódzkie
| 19.034 | 2.252.769 | 118,4 | 13 | 46 | 232 | |
Łódź
| |
warszawskie
| 29.342 | 2.114.886 | 72,1 | 23 | 59 | 297 | |
Warszawa
| |
Miasto stołeczne Warszawa
| 141 | 936.713 | 6643,4 | 4 | 1 | 0 | |
Warszawa
|
Kresy Wschodnie
| |
nowogródzkie
| 22.692 | 800.761 | 35,3 | 8 | 8 | 89 | |
Nowogródek
| |
poleskie
| 42.280 | 879.417 | 20,8 | 10 | 17 | 113 | |
Brześć nad Bugiem
| |
wołyńskie
| 30.274 | 1.437.569 | 47,5 | 10 | 19 | 95 | |
Łuck
| |
wileńskie
¹ | 29.109 | 1.005.565 | 34,5 | 8 | 14 | 103 | |
Wilno
|
Galicja
| |
krakowskie
| 17.448 | 1.992.810 | 114,2 | 22 | 53 | 1896 | |
Kraków
| |
lwowskie
| 27.024 | 2.718.014 | 100,6 | 27 | 61 | 2202 | |
Lwów
| |
stanisławowskie
| 18.368 | 1.339.191 | 72,9 | 15 | 29 | 904 | |
Stanisławów
| |
tarnopolskie
| 16.240 | 1.428.520 | 88,0 | 17 | 35 | 1087 | |
Tarnopol
|
Dawny zabór pruski
| |
poznańskie
| 26.528 | 1.967.865 | 74,2 | 34 | 118 | 3041 | |
Poznań
| |
pomorskie
| 16.386 | 935.643 | 57,1 | 18 | 33 | 1359 | |
Toruń
| Dawne ziemie
niemieckie
i
austriackie
| |
śląskie
| 4.230 | 1.124.967 | 265,9 | 9+3 | 18 | 414 | |
Katowice
| ¹
1921
- jako Ziemia Wileńska, zaś jako województwo - dopiero od
1925
roku. |
Powiaty według województwPowierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa. Liczba ludności na podstawie
spisu powszechnego z 1931 r.
, w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą, dane ze
spisu powszechnego z 1921 r.
Powiat | Pow.km² | Mieszk. | | Miasto powiatowe | Mieszk. |
---|
Województwo krakowskie |
bialski
4 | 635 | 139.100 | |
Biała
| 22.891 |
bocheński
| 877 | 113.800 | |
Bochnia
| 12.274 |
brzeski
| 849 | 102.200 | |
Brzesko
| 3.672 |
chrzanowski
| 722 | 138.100 | |
Chrzanów
| 17.833 |
dąbrowski
| 650 | 66.700 | |
Dąbrowa
| 6.017 |
dębicki
(od 1937) 8 | 1141 | 110.900 | |
Dębica
| 9.276 |
gorlicki
¹ | 1082 | 104.800 | |
Gorlice
| 6.730 |
grybowski
(do 1932) ¹ | 585 | 51.932 | |
Grybów
| 3.311 |
jasielski
² | 1055 | 116.100 | |
Jasło
| 10.112 |
krakowski
5 7 | 884 | 187.500 | |
Kraków
| 219.300 |
Kraków miasto
| 48 | 219.300 | |
Kraków
| 219.300 |
limanowski
| 944 | 87.300 | |
Limanowa
| 2.542 |
makowski
(od 1924 do 1932) ³ | 823 | 67.378 | |
Maków
| 4.111 |
mielecki
| 901 | 77.500 | |
Mielec
| 7.057 |
myślenicki
3 5 | 988 | 102.700 | |
Myślenice
| 6.277 |
nowosądecki
¹ | 1572 | 183.900 | |
Nowy Sącz
| 30.278 |
nowotarski
3 6 | 2069 | 131.800 | |
Nowy Targ
| 10.700 |
oświęcimski
(do 1932) 4 | 314 | ? | |
Oświęcim
| 11.949 |
pilzneński
(lub pilzneński) (do 1932) ² | 573 | 47.355 | |
Pilzno
| 3.671 |
podgórski
(do 1923) 7 | 221 | 39.937 | |
Podgórze
| 24.676 |
ropczycki
(do 1937) ² 8 | 1141 | 110.700 | |
Ropczyce
| 3.382 |
spisko-orawski
(do 1925) 6 | 583 | 22.684 | |
Nowy Targ
| 8.071 |
tarnowski
¹ | 881 | 142.400 | |
Tarnów
| 45.235 |
wadowicki
³ 4 | 1109 | 145.100 | |
Wadowice
| 8.400 |
wielicki
(do 1932) 5 | 458 | 68.084 | |
Wieliczka
| 9.872 |
żywiecki
³ | 1153 | 130.900 | |
Żywiec
| 6.571 | ¹
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat grybowski
a jego terytorium włączono do powiatów
nowosądeckiego
,
gorlickiego
i
tarnowskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3
). | ²
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat pilzneński
a jego terytorium włączono do powiatów
ropczyckiego
i
jasielskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3
). | ³
powiat makowski
utworzono dopiero
1 stycznia
1924
r. z części obszaru powiatów
żywieckiego
i
myślenickiego
(
Dz. U. z 1923 r. Nr 122, poz. 991
).
1 kwietnia
1932
r. powiat zniesiono a jego terytorium włączono do powiatów
wadowickiego
,
żywieckiego
,
myślenickiego
i
nowotarskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3
). | 4
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat oświęcimski
a jego terytorium włączono do powiatów
bialskiego
i
wadowickiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3
). | 5
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat wielicki
a jego terytorium włączono do powiatów
myślenickiego
i
krakowskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 1, poz. 3
). | 6
1 lipca
1925
r. zniesiono
powiat spisko-orawski
a jego terytorium włączono do
powiatu nowotarskiego
(
Dz. U. z 1925 r. Nr 63, poz. 441
). | 7
1 stycznia
1924
r. zniesiono
powiat podgórski
a jego terytorium włączono do
powiatu krakowskiego
(
Dz. U. z 1923 r. Nr 122, poz. 992
) | 8
1 kwietnia
1937
r. zniesiono
powiat ropczycki
a z jego terytorium utworzono
powiat dębicki
(
Dz. U. z 1937 r. Nr 18, poz. 119
). |
Powiat | Pow.km² | Mieszk. | | Miasto powiatowe | Mieszk. |
---|
Województwo pomorskie |
brodnicki
| 912 | 56.300 | |
Brodnica
| 8.521 |
bydgoski
(od 1938) ¹ | 1334 | 58.100 | |
Bydgoszcz
| 117.200 |
Bydgoszcz miasto
(od 1938) ¹ | 75 | 117.200 | |
Bydgoszcz
| 117.200 |
chełmiński
| 738 | 52.800 | |
Chełmno
| 12.531 |
chojnicki
| 1854 | 76.900 | |
Chojnice
| 14.255 |
działdowski
(do 1938) ² | 842 | 42.700 | |
Działdowo
| 5.103 |
Gdynia miasto
(od 1929) 4 | 66 | 38.600 | |
Gdynia
| (1936) 38.600 |
gniewski
(do 1932) ³ | 417 | 27.161 | |
Gniew
| 3.639 |
Grudziądz miasto
| 28 | 54.000 | |
Grudziądz
| 54.000 |
grudziądzki
| 758 | 42.800 | |
Grudziądz
| 54.000 |
Inowrocław miasto
(od 1938) ¹ | 37 | 34.400 | |
Inowrocław
| 34.400 |
inowrocławski
(od 1938) ¹ | 1267 | 67.500 | |
Inowrocław
| 34.400 |
kartuski
4 | 1302 | 68.700 | |
Kartuzy
| 5.055 |
kościerski
| 1162 | 51.700 | |
Kościerzyna
| 7.379 |
lipnowski
(od 1938) ¹ | 1535 | 104.500 | |
Lipno
| 10.415 |
lubawski
(od
Lubawa
) | 833 | 53.600 | |
Nowe Miasto Lubawskie
| 4.473 |
morski
(od 1927) 4 | 1281 | 79.900 | |
Gdynia
(od 1928
Wejherowo
) 4 | 31.210 |
nieszawski
(od 1938) ¹ | 1278 | 117.900 | |
Nieszawa
| 2.904 |
pucki
(do 1926) 4 | 590 | 27.973 | |
Puck
| 2.792 |
rypiński
(od 1938) ¹ | 1188 | 84.900 | |
Rypin
| 8.348 |
sępoleński
| 681 | 31.600 | |
Sępolno
| 3.992 |
starogardzki
³ | 1127 | 71.800 | |
Starogard
| 13.356 |
szubiński
(od 1938) ¹ | 917 | 47.800 | |
Szubin
| 3.271 |
świecki
³ | 1533 | 88.000 | |
Świecie
| 8.729 |
tczewski
³ | 716 | 67.400 | |
Tczew
| 22.500 |
Toruń miasto
| 59 | 61.900 | |
Toruń
| 61.900 |
toruński
| 864 | 52.300 | |
Toruń
| 61.900 |
tucholski
| 1039 | 41.200 | |
Tuchola
| 5.477 |
wąbrzeski
| 673 | 49.900 | |
Wąbrzeźno
| 8.591 |
wejherowski
(do 1928) 4 | 789 | 43.755 | |
Wejherowo
(do 1928) 4 | 8.786 |
włocławski
(od 1938) ¹ | 1325 | 147.800 | |
Włocławek
| 56.000 |
wyrzyski
(od 1938) ¹ | 1101 | 64.900 | |
Wyrzysk
| 1.642 | ¹
1 kwietnia
1938
r. dokonano zmian granic województwa. Z
województwa poznańskiego
przyłączono powiaty
wyrzyski
,
szubiński
,
bydgoski
i
inowrocławski
, powiaty miejskie
Bydgoszcz
i
Inowrocław
oraz części
powiatu mogileńskiego
(miasto
Kruszwica
i gminy
Kruszwica
i
Chełmce
, które przyłączono do
powiatu inowrocławskiego
-
Dz. U. z 1938 r. Nr 19, poz. 154
) a z
województwa warszawskiego
przyłączono powiaty:
nieszawski
,
rypiński
,
lipnowski
i
włocławski
(
Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350
). | ²
1 kwietnia
1938
roku
powiat działdowski
przyłączono do
woj. warszawskiego
(
Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350
). | ³
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat gniewski
a jego obszar włączono do powiatów
starogardzkiego
,
świeckiego
i
tczewskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 3, poz. 19
). | 4
1 stycznia
1927
r. utworzono
powiat morski
z siedzibą w
Gdyni
z większości
powiatu puckiego
(pozostały obszar włączono do
powiatu wejherowskiego
) oraz z części
powiatu wejherowskiego
, łącznie z Gdynią (
Dz. U. z 1926 r. Nr 117, poz. 678
;
Dz. U. z 1926 r. Nr 128, poz. 760
).
21 marca
1928
r. włączono do
powiatu morskiego
powiat wejherowski
z wyjątkiem gmin Linja, Tłuczewo, Niepoczołowice, Zakrzewo i Kętrzyno włączonych do
powiatu kartuskiego
i przeniesiono siedzibę z
Gdyni
do
Wejherowa
(
Dz. U. z 1928 r. Nr 25, poz. 221
).
24 stycznia
1929
wyłączono z
powiatu morskiego
gminę miejską
Gdynia
i utworzono z niej odrębny
powiat miejski
(
Dz. U. z 1929 r. Nr 4, poz. 35
). |
Powiat | Pow.km² | Mieszk. | | Miasto powiatowe | Mieszk. |
---|
Województwo poznańskie |
bydgoski
(do 1938) ³ | 1334 | 58.100 | |
Bydgoszcz
| 117.200 |
Bydgoszcz miasto
(do 1938) ³ | 75 | 117.200 | |
Bydgoszcz
| 117.200 |
chodzieski
| 893 | 44.500 | |
Chodzież
| 7.511 |
czarnkowski
| 919 | 43.300 | |
Czarnków
| 4.737 |
Gniezno miasto
(od 1925) ¹ | 18 | 30.700 | |
Gniezno
| 30.700 |
gnieźnieński
¹ 11 | 1126 | 57.300 | |
Gniezno
¹ | 30.700 |
gostyński
| 701 | 55.900 | |
Gostyń
| 6.815 |
grodziski
(do 1932) 4 | 430 | 35.672 | |
Grodzisk
| 5.604 |
Inowrocław miasto
(od 1925 do 1938) ¹ ³ | 37 | 34.400 | |
Inowrocław
| 34.400 |
inowrocławski
(do 1938) ¹ ³ | 994 | 48.600 | |
Inowrocław
¹ | 34.400 |
jarociński
8 | 1124 | 87.500 | |
Jarocin
| 8.688 |
kaliski
(od 1938) ² | 1478 | 196.700 | |
Kalisz
| 68.300 |
kępiński
7 | 1179 | 86.800 | |
Kępno
| 7.182 |
kolski
(od 1938) ² | 1097 | 109.800 | |
Koło
| 13.771 |
koniński
(od 1938) ² | 2152 | 188.000 | |
Konin
| 10.300 |
kościański
9 | 1057 | 78.900 | |
Kościan
| 10.200 |
koźmiński
(do 1932) 5 | 453 | 34.496 | |
Koźmin
| 4.999 |
krotoszyński
5 | 915 | 75.500 | |
Krotoszyn
| 12.969 |
leszczyński
| 827 | 61.200 | |
Leszno
| 19.400 |
międzychodzki
| 755 | 31.000 | |
Międzychód
| 5.126 |
mogileński
³ 10 | 1059 | 70.300 | |
Mogilno
| 5.200 |
nowotomyski
4 | 1276 | 87.300 | |
Nowy Tomyśl
| 2.550 |
obornicki
| 966 | 50.400 | |
Oborniki
| 5.244 |
odolanowski
(do 1932) 6 | 629 | 43.217 | |
Odolanów
| 2.437 |
ostrowski
6 | 1194 | 104.100 | |
Ostrów Wielkopolski
| 24.400 |
ostrzeszowski
(do 1932) 7 | 572 | 40.082 | |
Ostrzeszów
| 5.413 |
pleszewski
(do 1932) 8 | 483 | 38.234 | |
Pleszew
| 7.638 |
Poznań miasto
13 | 77 | 246.500 | |
Poznań
| 246.500 |
poznański
(od 1925) 12 | 1227 | 91.200 | |
Poznań
| 246.500 |
poznański wschodni
(do 1924) 12 | 664 | 51.530 | |
Poznań
| 169.793 |
poznański zachodni
(do 1924) 12 | 638 | 45.337 | |
Poznań
| 169.793 |
rawicki
| 523 | 49.900 | |
Rawicz
| 10.827 |
strzelneński
(lub strzeliński) (do 1932) 10 | 615 | 39.913 | |
Strzelno
| 4.927 |
szamotulski
| 1076 | 67.700 | |
Szamotuły
| 8.307 |
szubiński
(do 1938) ³ | 917 | 47.800 | |
Szubin
| 3.271 |
śmigielski
(do 1932) 9 | 554 | 37.955 | |
Śmigiel
| 3.754 |
średzki
| 800 | 49.900 | |
Środa
| 8.087 |
śremski
| 921 | 57.300 | |
Śrem
| 7.652 |
turecki
(od 1938) ² | 1591 | 130.500 | |
Turek
| 9.421 |
wągrowiecki
| 1037 | 54.300 | |
Wągrowiec
| 7.555 |
witkowski
(do 1927) 11 | 588 | 30.248 | |
Witkowo
| 1.605 |
wolsztyński
| 754 | 47.900 | |
Wolsztyn
| 4.580 |
wrzesiński
11 | 608 | 43.700 | |
Września
| 8.148 |
wyrzyski
(do 1938) ³ | 1163 | 66.900 | |
Wyrzysk
| 1.642 |
żniński
| 739 | 41.500 | |
Żnin
| 5.090 | ¹
1 lipca
1925
r. utworzono
powiaty miejskie
w
Gnieźnie
i
Inowrocławiu
(
Dz. U. z 1925 r. Nr 59, poz. 416
,
Dz. U. z 1925 r. Nr 59, poz. 417
). | ²
1 kwietnia
1938
roku do
woj. poznańskiego
przeniesiono powiaty
kaliski
,
kolski
,
koniński
i
turecki
z
woj. łódzkiego
(
Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350
). | ³
1 kwietnia
1938
roku z
woj. poznańskiego
wyłączono powiaty
wyrzyski
,
szubiński
,
bydgoski
i
inowrocławski
, powiaty miejskie
Bydgoszcz
i
Inowrocław
oraz części
powiatu mogileńskiego
(miasto
Kruszwica
i gminy
Kruszwica
i
Chełmce
, które przyłączono do
powiatu inowrocławskiego
-
Dz. U. z 1938 r. Nr 19, poz. 154
) i włączono je do
woj. pomorskiego
(
Dz. U. z 1937 r. Nr 46, poz. 350
). | 4
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat grodziski
, a jego terytorium włączono do
powiatu nowotomyskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
). | 5
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat koźmiński
, a jego terytorium włączono do
powiatu krotoszyńskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
). | 6
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat odolanowski
, a jego terytorium włączono do
powiatu ostrowskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
). | 7
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat ostrzeszowski
, a jego terytorium włączono do
powiatu kępińskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
). | 8
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat pleszewski
, a jego terytorium włączono do
powiatu jarocińskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
). | 9
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat śmigielski
, a jego terytorium włączono do
powiatu kościańskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
). | 10
1 kwietnia
1932
r. zniesiono
powiat strzelneński
, a jego terytorium włączono do
powiatu mogileńskiego
(
Dz. U. z 1932 r. Nr 6, poz. 35
). | 11
1 kwietnia
1927
r. zniesiono
powiat witkowski
, a jego terytorium włączono do
powiatu gnieźnieńskiego
i
wrzesińskiego
(
Dz. U. z 1927 r. Nr 17, poz. 130
). | 12
1 stycznia
1925
r. zniesiono powiaty
poznański wschodni
i
poznański zachodni
i utworzono z ich terytorium
powiat poznański
(
Dz. U. z 1924 r. Nr 117, poz. 1044
). | 13
29 stycznia
1925
r. zniesiono starostwo grodzkie w
Poznaniu
przekazując jego uprawnienia prezydentowi miasta (
Dz. U. z 1925 r. Nr 8, poz. 61
) |
miasto stołeczne Warszawa Ważniejsza literatura- Województwo Śląskie, p.red. F. Serafina, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1555);
- Jak przez wieki administracyjnie dzielono i jak ostatnio podzieliliśmy terytorium Polski, prof. dr hab.
Stefan Wojtkowiak
,
- Dzienniki Ustaw
- Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga
- Adam J. Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, Warszawa 2008.
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Podział administracyjny II RP":
Mieszko II Lambert
...
Nadciśnienie tętnicze
...
Adwentyzm
...
Linz
...
Studia
...
Växjö
...
Sztuka
...
Brno
...
XVI wiek
...
Grzyby
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Podział administracyjny II RP":
01 Znaki drogowe - znaki uzupełniające (plansza 17)
...
Podział odcinka (plansza 5)
...
011. Cesarstwo Bizantyjskie (plansza 11)
...
|